Rabu, 30 November 2011

Rarangkén Barung

Rarangkén barung nyaéta rarangkén anu dipakéna babarengan geusan ngawangun guna (fungsi) jeung harti kecap. Ciri utama rarangkén barung nyaéta: upama salahsahiji rarangkénna dilaan, éta kecap téh teu bisa madeg mandiri.

Kadé pahili jeung rarangkén gabung!
Ari rarangkén gabung mah mangrupa gabungan dua rarangkén atawa leuwih anu ngawangun guna jeung harti kecapna henteu babarengan. Cirina: upama salah sahiji rarangkénna dilaan, tetep mibanda harti mandiri. Bisa disebutkeun kieu: rarangkén anu digabungkeun kanu wangun dasar anu geus dirarangkénnan. Jadi henteu babarengan cara dina rarangkén barung.

Rarangkén barung dina basa Sunda di antarana: ka-an, pa-an, pang-keun, pi-eun, pika-, pika-eun, jeung sa-eun.

1. Rarangkén Barung ka-an
Guna jeung harti rarangkén barung ka-an, di antarana:
a. ”Urang kudu milu ngajaga kaamanan.”
Rarangkén ka-an, dina kecap kaamanan gunana ngawangun kecap barang anu hartina ’anu patali jeung ...’.
Conto séjénna: kaéndahan, kageulisan

b. ”Anu moal rugi mah dagang kaolahan.”
Rarangkén ka-an, dina kecap kaolahan gunana ngawangun kecap barang anu hartina ’anu di ...’.

c. ”Roti téh bubuk, kadiukan ku kuring.”
Rarangkén ka-an, dina kecap kadiukanan gunana ngawangun kecap pagawéan (pasip) anu hartina ’teu dihaja kakeunaan ku ...’.
Conto séjénna: kakotoran, kacaahan, kaancikan
d. ”Urang téh kudu ngaheulakeun kapentingan bangsa jeung nagara.”
Rarangkén ka-an, dina kecap kapentingan gunana ngawangun kecap barang anu hartina ’anu di - ... keun’.
Conto séjénna: kaperluan

e. ”Urang téh kudu daék narima kanyaataan.”
Rarangkén ka-an, dina kecap kanyataan gunana ngawangun kecap barang anu hartina ’anu sipatna ...’ .
Conto séjénna: kajayaan, kaagungan

f. ”Kang Édi kacopétan dinu beus kota.”
Rarangkén ka-an, dina kecap kacopétan gunana ngawangun kecap pagawéan (pasip) anu hartina ’teu dihaja kakeunaan ku pagawéan ...’ .
Conto séjénna: kabangsatan, kapalingan

g. ”Béjana di nagara batur mah masih kénéh aya nu kalaparan.”
Rarangkén ka-an, dina kecap kalaparan gunana ngawangun kecap pagawéan (pasip) anu hartina ’teu dihaja aya dinu kaayaan ...’ .
Conto séjénna: kakurangan

h. ”Salila ieu kabutuh kuring kacumponan ku ladang tani.”
Rarangkén ka-an, dina kecap kacumponan gunana ngawangun kecap pagawéan (pasip) anu hartina ’bisa di - an’.
Conto séjénna: katedunan

i. ”Kabuktian ayeuna mah, saha anu boga salah téh.”
Rarangkén ka-an, dina kecap kabuktian gunana ngawangun kecap sipat anu hartina ’bisa di - keun’.
Conto séjénna: kapastian

j. ”Kuring mah kabeneran wé itungan bener kabeh téh.”
Rarangkén ka-an, dina kecap kaberanan gunana ngawangun kecap sipat anu hartina ’teu dihaja ...’ .
Conto séjénna: kalepasan

k. ”Hayu urang indit, bisi kabeurangan.”
Rarangkén ka-an, dina kecap kabeurangan gunana ngawangun kecap sipat anu hartina ’teu dihaja kakeunaan ...’.
Conto séjénna: kapeutingan, kapanasan, katiisan

l. ”Kuring rék indit ka kacamatan.”
Rarangkén ka-an, dina kecap kacamatan gunana ngawangun kecap barang anu hartina ’tempat anu patali jeung ...’.
Conto séjénna: kadaleman, kabupaten (tina kabupatian)

2. Rarangkén Barung pa-an
Guna jeung hartina, di antarana:
(1) ”Henteu loba paguyuban anu henteu bagerak dina widang budaya mah.”
Rarangkén pa-an, dina kecap paguyuban gunana ngawangun kecap barang anu hartina ’hal anu patali jeung ...’.
Conto séjénna: pakumpulan

(2) ”Di Tegalpari ogé ayeuna geus aya pakampungan.”
Rarangkén pa-an, dina kecap pakampungan gunana ngawangun kecap barang anu hartina ’gundukan ...’.
Conto séjénna: pasawahan

(3) ”Ma Icih keur nyokot béas ti pabéasan.”
Rarangkén pa-an, dina kecap pabéasan gunana ngawangun kecap barang anu hartina ’tempat ...’.
Conto séjénna: pamandian, pakandangan, jeung pangangonan

(4) ”Manéna téh geus lila teu boga pakasaban.”
Rarangkén pa-an, dina kecap pakasaban gunana ngawangun kecap barang anu hartina ’hal anu jadi...’.
Conto séjénna: pausahaan, pacabakan

(5) ”Ulah babarengan jeung jelema pamabokan, bisi kababawa.”
Rarangkén pa-an, dina kecap pamabokan gunana ngawangun kecap barang anu hartina ’nu biasa/tukang...’.
Conto séjénna: pamadatan, panipuan, jeung pasuratan

(6) ”Dina dongéng mah loba anu pamohalan.”
Rarangkén pa-an, dina kecap pamohalan gunana ngawangun kecap sipat anu hartina ’dina kaayaan...’.
Conto séjénna: paculcilan

3. Rarangkén Barung pang-keun
”Cing, pangmawakeun buku ka dieu.”
Rarangkén pang-keun, dina kecap pangmawakeun gunana ngawangun kecap pagawéan (pasip) anu hartina ’supaya ditulungan ngalakukeun pagawéan...’.
Conto séjénna: pangdongéngkeun, pangnyokotkeun

4. Rarangkén Barung pi-eun
Guna jeung harti rarangkén barung pi-eun, di antarana:
(1) Bu Lala rék meuli pibajueun.”
Rarangkén pi-eun, dina kecap pibajueun gunana ngawangun kecap barang anu hartina ’bahan...’.
Conto séjénna: piimaheun, picalanaeun

(2) ”Pa Haji Rozak téh pimitohaeun kuring.”
Rarangkén pi-eun, dina kecap pimitohaeun gunana ngawangun kecap barang anu hartina ’bakal jadi/calon...’.
Conto séjénna: pisalakieun, pidoktereun, jeung pipamajikaneun

(3) ”Nenjo tulangna mah Cép Zaki téh pijangkungeun.”
Rarangkén pi-eun, dina kecap pijangkungeun gunana ngawangun kecap sipat anu hartina ’bakal...’.
Conto séjénna: pialuseun, pigeuliseun, jeung pigedéeun

5. Rarangkén Barung pika-
Pikanyaah ku manéh basa Sunda téh, sabab batur mah biheung teuing aya anu nyaaheun.”
Rarangkén pika-, dina kecap pikanyaah gunana ngawangun kecap pagawéan (pasip) anu hartina ’nitah supaya dikeunaan ku..’.
Conto séjénna: pikacinta, pikareueus

6. Rarangkén Barung pika-eun
”Kuring kakara meunang pikabungaheun.”
Rarangkén pika-eun, dina kecap pikabungaheun gunana ngawangun kecap sipat anu hartina ’nimbulkeun rasa..’.
Conto séjénna: pikasediheun, pikasebeleun, jeung pikareueuseun

7. Rarangkén Barung sa-eun
Guna jeung harti rarangkén barung sa-eun, di antarana:
(1) ”Manéhna ogé satujueun kana rencana urang téh.”
Rarangkén sa-eun, dina kecap satujueun gunana ngawangun kecap pagawéan (aktip) anu hartina ’jalma katilu aya dina kaayaan..’.

(2) ”Néng Siti téh umurna sahandapeun kuring.”
Rarangkén sa-eun, dina kecap sahandapeun gunana ngawangun kecap sipat anu hartina ’kaayaan aya di...’.
Conto séjénna: saluhureun, sagigireun, jeung sahareupeun

(3) ”Kuring ogé rék sajungeun indit, manéh kaburu datang.”
Rarangkén sa-eun, dina kecap sajungeun gunana ngawangun kecap sipat anu hartina ’... pisan’.
Conto séjénna: sapokeun, sahoseun

(4) ”Ari sakalieun dahar mah aya sangu téh.”
Rarangkén sa-eun, dina kecap sakalieun gunana ngawangun kecap sipat anu hartina ’ngan sa- ...’.
Conto séjénna: sakitueun, samobileun

Tidak ada komentar:

Posting Komentar